Zaburzenia świadomości u dorosłych – jak je leczyć?

Pojęcie przytomności i świadomości są niezwykle często stosowane zamiennie, a utrata świadomości niejednokrotnie jest utożsamiana ze stanem braku przytomności. W praktyce jest zgoła inaczej, a znajomość różnic pomiędzy nimi jest niezbędna praktyce lekarzy m.in. neurologów i psychiatrów. Czy chwilowa utrata świadomości jest niebezpieczna? W jaki sposób leczyć zaburzenia świadomości?

Przytomność a świadomość – na czym polega różnica?

Pomiędzy przytomnością a świadomością istnieje szereg rozbieżności, co sprawia, że ich zaburzenia są przeważnie uwarunkowane przez zupełnie odmienne przyczyny. Przytomność jest definiowana jako stan aktywności układu siatkowatego pnia mózgu, kory mózgowej i kilku innych ośrodków zlokalizowanych w mózgu, które pozwalają reagować na bodźce. Osoba określana mianem przytomnej jest zdolna do przeżywania siebie i otaczającego ją świata.

W przypadku świadomości sprawa nie jest tak prosta, bo jest to złożony stan psychiczny, który można rozpatrywać na wielu płaszczyznach. Najczęściej świadomością określa się zdolność człowieka do odbierania bodźców (wewnętrznych i zewnętrznych), przetwarzania dostarczonych przez nie informacji i celowego reagowania na nie.

Świadomość jest nierozerwalna z przytomnością. Oznacza to, że aby być osobą świadomą, trzeba być jednocześnie przytomnym. Niemniej jednak zależność ta nie działa w drugą stronę – osoba przytomna może równocześnie doświadczyć utraty świadomości np. podczas napadu padaczkowego.

Czym jest utrata świadomości?

Problem zaburzonej świadomości należy rozumieć jako formę dysfunkcji psychicznej, która uniemożliwia choremu:

• prawidłowy odbiór docierających bodźców,
• właściwe rozumienie dostarczanych do niego informacji,
• odpowiednie reagowanie na bodźce – czasami dochodzi do całkowitego upośledzenia reakcji,
• świadomość istnienia własnej osoby.

Przyczyny zaburzeń świadomości są niezwykle zróżnicowane i mogą być uwarunkowane różnorodnymi problemami. Wśród nich wymienia się m.in. nieprawidłowości dotyczące gospodarki cukrowej, niewydolność nerek, nagłe odstawienie substancji psychoaktywnych u osób uzależnionych, zatrucia, niedotlenienie, zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (odwodnienie i niedobór elektrolitów), choroby zakaźne czy problemy neurologiczne jak krwotoki mózgowy, czy urazy czaszkowo-mózgowe.

Ilościowe zaburzenia świadomości – co to jest?

Pojęcie ilościowych zaburzeń świadomości można niejako utożsamić z zaburzeniami przytomności. Oznacza to, że pacjent ma ograniczony stopień odbioru rzeczywistości i świadomości własnej osoby – często wspomina się tutaj o pojęciu reaktywności mózgu. Ilościowe zaburzenia świadomości dzieli się na pomniejsze typy:

• Senność patologiczna odznacza się wzmożoną tendencją do zasypiania, a zaśnięcie może nastąpić w trakcie czynności np. rozmowy. Potrzeba snu pojawia się niezależnie od rytmu dobowego.
• Patologiczny sen głęboki charakteryzuje brak czuwania, a na dodatek chory nie jest możliwy do wyprowadzenia z tego stanu żadnym z bodźców. Organizm reaguje wyłącznie na bodźce bólowe – inne są mocno ograniczone.
• Śpiączka to całkowite zniesienie zdolności do reagowania na oddziałujące bodźce, a reakcje obronne organizmu na ból ulegają stopniowemu zniesieniu. Przedłużająca się śpiączka powoduje m.in. arefleksję i zniesienie napięcia mięśniowego.

Jakościowe zaburzenia świadomości – co to jest?

Drugim typ problemów ze świadomością określa się mianem jakościowych zaburzeń świadomości. Podobnie jak we wcześniejszej grupie, tak samo i w tej wyróżnia się kilka pomniejszych typów występujących nieprawidłowości:

• Delirium, czyli zespół majaczeniowy – utrata świadomości otaczającego świata (np. aktualnej daty). Chory może doznawać urojeń i omamów, ale rzadko kiedy przejawia dezorientację względem samego siebie. Może też występować upośledzenie psychoruchowe (np. spowolnienie).
• Obnubilatio, czyli zespół zamroczeniowy/pomroczny – stan częściowej lub całkowitej dezorientacji świadomości, któremu towarzyszy ograniczony lub zerwany kontakt z chorym. Zespół zamroczeniowy ma krótki czas trwania (od kilku minut do nawet kilku tygodniu) oraz odznacza się trudnymi do przewidzenia reakcjami pacjenta i skrajnymi emocjami.
• Zespół onejroidalny, zwany też zespołem majaczeniowo-zamroczeniowym – w tym przypadku chory ma upośledzoną orientację względem miejsca i czasu, ale świadomie przeżywa omamy, halucynacje i urojenia, które utożsamia ze snem.
• Zespół splątaniowy jest w głównej mierze skoncentrowany na świadomości własnej osoby. Pacjentowi doskwierają problemy z prawidłowym myśleniem np. chaos myśli, brak logicznego myślenia względem aktualnej sytuacji. Chory jest całkowicie wybudzony i towarzyszy mu pobudzenie ruchowe, które jest przeważnie ograniczone do najbliższego otoczenia np. łóżko, pokój.

Czym jest chwilowa utrata świadomości?

Omdlenie stanowi przykład chwilowej utraty świadomości, choć w rzeczywistości określa się tym terminem przejściową utratę przytomności. Problem ten odznacza się zanikiem napięcia mięśni posturalnych, co stanowi rezultat upośledzenia prawidłowego przepływu krwi w obrębie mózgu. Stan ten jest krótkotrwały, ustępujący w sposób samoistny i niepozostawiający trwałych następstw z wyjątkiem rezultatów nagłego upadku. Omdlenie jest najczęściej odruchowe np. wskutek silnego doznania emocjonalnego o negatywnym oddziaływaniu. Ponadto omdlenia mogą wiązać się z problemami sercowo-naczyniowymi oraz z niedociśnieniem ortostatycznym.

MEDICUS – diagnostyka i leczenie utraty świadomości

Zaburzenia związane z przytomnością i świadomością są niezwykle częstym problemem osób dorosłych, a zwłaszcza seniorów. Osoby starsze mogą doznawać problemów w postaci omdleń czy przejściowych epizodów utraty świadomości. Często przyczyna tkwi w postępującym procesie starzenia się organizmu i chorób współtowarzyszących – leczenie problemów ze świadomością ma głównie charakter przyczynowy. Firma MEDICUS zachęca do skorzystania z profesjonalnej usługi domowych wizyt lekarskich, które są realizowane na terenie Krakowa. Zespół specjalistów z różnych dziedzin medycyny pozwala na przeprowadzenie kompleksowej diagnostyki pacjentów i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia. Osoby zainteresowane zapraszamy do kontaktu.

Bibliografia:

1. Górska U., et al. „Zaburzenia świadomości z perspektywy neuroobrazowania.” Aktualności Neurologiczne 2016, 16(1): 37-49.
2. Górska U., et al. „Zaburzenia świadomości – perspektywa kliniczna i etyczna.” Aktualności Neurologiczne 2014, 14(3): 190-198.
3. Mazur R., et al. „Zaburzenia świadomosci – spojrzenie interdyscyplinarne.” Polski Przegląd Neurologiczny 2014, 10(2): 51-58.